Хөгжиж, дэвшие гэсэн бодолтой залуучуудад сайхан жишээ болох байх аа. Энэ ярилцлага нэгийг ч биш нэлээд олон зүйл танд бодогдуулах вий.

Америкт Родмэн энд Рэншоу (Rodman&Renshaw) гэж хөрөнгө өсгөх, стратегийн зөвлөгөө өгөх, дэлгэрэнгүй судалгаа хийх, өсч хөгжиж яваа компаниудыг амжилтад хүргэх цогц үйлчилгээ үзүүлдэг гайгүй том банк бий. Энэ банкны тэргүүн дэд ерөнхийлөгчөөр Жадамбын Жамул гэдэг залуу ажиллаж байх юм. “Родмэн энд Рэншоу” сүүлийн үед уул уурхай, ашигт малтмал руу хандсан хөрөнгө оруулалт хийхэд ихээхэн санаа тавьж байгаа аж. Манайхны мөнгөтэйсөн бол баялагаа гаднынханд биш өөрснөө ашиглах юмсан гэсэн бодлыг банкир Ж.Жамул “таажээ”. Түүнийг уул уурхай эрхлэх сонирхолтой ч мөнгө дээрээ гацаад байгаа компаниудын хөрөнгийг шийдэж өгөхөөр Монголд ирээд байхад нь ярилцлаа.
-Манай сонины нэг зорилго залуусыг дэмжих л дээ. Энэ хүн ямар мундаг юм бэ, ингэж амжилтад хүрсэн байна, үлгэрлээрэй гэсэн нэг жишээ болгож таныг ярилцлагад урьсан юм. Хэрвээ та зөвшөөрвөл угсаа гарлаас тань эхэлж ярья?
-Миний аав Хөвсгөлийн Шинэ идэр сумынх. Ээж Өвөрхангай аймгийн хүн. Би болохоор Улаанбаатар хотод төрсөн. Намайг багад аав Дэлхийн эрүүлийг хамгаалах байгууллагад ажиллах болоод манайх Энэтхэгт нэг хэсэг амьдардаг байв. Монголд буцаж ирээд орос гуравдугаар сургуульд сурсан юм. Аав дахиад Энэтхэгт ажиллах болоод манай буцаад нүүсэн. Би Энэтхэгтээ Америкийн элчин сайдын яамны сургуульд сураад америк дунд сургуулийг 1994 онд төгссөн.

Тэгээд Бостон хотын Northeastern-ы их сургуульд арилжааны чиглэлээр сурч бакалаврын зэрэг хамгаалсан. Таван жилийн программыг цаг хожих үүднээс дөрвөн жилд багтааж сурсан юм. Сурч байхдаа дадлага маягаар зургаан сар Хөрөнгө оруулалтын сангийн маркетингийн салбарт ажиллаж байв. Тэнд ямар л олигтой ажил хийх вэ дээ, ямар ч гэсэн иймэрхүү салбар байдаг юм гэсэн ойлголтод хүрсэн. Америкт гаднын оюутнуудыг сургууль төгсөхөөр дадлагаж нэг жилийн ажлын виз олгодог юм. Би тэр нэг жилийнхээ визийг бариад Бостонд дадлага хийж байсан компанийнхаа дарга дээр орлоо. Надад ажил өгнө үү гээд гуйв. Тэгсэн чи хэрэггүй ээ, хэрвээ санхүү сонирхож байгаа бол, өөрийгөө авьяастай гэж бодож байгаа бол Нью-Йорк руу нүүх хэрэгтэй гэж зөвлөсөн. Зөвлөгөөг нь дагаад нэг найзтайгаа хамт Нью-Йоркт ирсэн. Тухайн үед надад мөнгө төгрөг ч байхгүй, тэр болгон олддог байр ч үгүй, жилийн визтэй хүн ажилд орно гэдэг хэцүү байлаа. Гэхдээ яах вэ, тэр оныхоо арваннэгдүгээр сард ажилд орсон л доо. Canadian Imperial Bank of Commerce-ийн Нью-Йорк дахь салбарт үнэт цаасны арилжааны хэлтэст орсон юм. 1998 онд шүү дээ.
-Үнэт цаасны арилжааны ажил их хүнд гэдэг?
-Тэнд маш их ачаалалтай байсан л даа. Бүтэн сайн өдөр хүртэл үдшийн арван цаг хүртэл ажиллана. Үүний хүчинд хоёр жилийн дотор дэд ерөнхийлөгч цолтой болсон. Салбарынхаа тэргүүн диллер болсон гэх юм уу даа. Тэр ажилдаа бараг долоон жил ажиллаад Нью-Йоркийн их сургуульд санхүү, хөрөнгийн зах зээл гэсэн сэдвээр магистр хамгаалсан юм. 2007 оноос энэ банкиндаа ажиллаж эхэлсэн. Миний хэд хэдэн найз “Родмэн энд Рэншоу”-д ажилладаг байсан юм. Тэд манай банк их өсч яваа банк, бид ашигт малтмалын салбар сонирхож байгаа, чи энэ салбарыг эхлүүлэхгүй юу гээд би энэ банкны ашигт малтмалын салбарын анхны банкираар орж байлаа. Үүнээс хойш бид банкны энэ салбарын маш сайн хөгжүүлсэн. Америкт энэ салбарт тэргүүн банкны нэг манай банк гарцаагүй мөн. Хойд америкчуудын уул уурхайн салбарт канадын компаниуд давамгайлж байдаг юм. Тийм учраас бид Америкт шинэ зах зээл үүсгэхээр зүтгэсэн, одоогийн байдлаар амжилттай байгаа.
-Дэд ерөнхийлөгч хүн ер нь ямар ажил гардан хийдэг юм бол оо?
-Ашигт малтмалын компаниудад стратегийн зөвлөгөө, санхүү зээл, нийлүүлэлт ба худалдан авалтын зөвлөгөө өгдөг юм. Хувийн хэвшлээс гадна би төрийн байгууллагад зөвлөгөө өгч ажиллаж байсан. Саяхан америкийн хувийн нарны элчээр энерги гаргадаг ногоон энергийн компанид хийх 200 сая долларын хөрөнгө оруулалтын Оросын төрийн сангаас орсон нэг хэсгийн зөвлөгөөг би хийсэн юм. Үүнээс гадна Оросын Татарстан мужын төрийн санд хөрөнгө оруулалтын зөвлөгөө өгч ажилласан.
-Монголчууд зөв ажиллаж чадах юм бол их мөнгөний өмнө ирээд байгаа гэж хэн хүнгүй л ярьж байна. Ашигт малтмал биднийг баян болгож чадах болов уу, та юу гэж бодож байна вэ?
-Шууд баяжина гэж хэлэхэд хэцүү. Яагаад гэхээр олонхи хүнийн амьдрал хүнд байна. Бусад ядуу байж байгаад эрс хөгжсөн орны жишгийг харвал манайх ийм байдлыг ашиглавал дороо дээшээ гарахаар. Жилийн 10, 15, 20 хувиар дотоодын нийт бүтээгдэхүүний тоо өсөөд байх юм бол дороо шүү дээ.
-Сайхан мэдээ байна?
-Анхаарах юм юу вэ гэхээр ДНБ-ий тоо өсч болно, үүнийг дагалдаж орж ирж байгаа мөнгө ард түмэнд жигд тараагдаж байна уу гэдэгт байгаа юм. Тэр орж ирж байгаа мөнгө нь хэдхэн хүний гарт ороод, нөгөөдүүл нь тэр мөнгөө Швейцарьт аваачаад хадгалчихгүйхэн шиг байвал болох л байх. Манайх бас ч гэж ардчилсан нийгэм, 70 жил социализмаар явсан учраас ард түмний нийгмийн халамж, даатгал гэдэг юм аа авч явах байх. Мөнгөө зөв зохистойгоор бусад нийгмийн хэрэгцээтэй юмандаа анхаармаар. Адаглаад л замаа янзалмаар юм. Барилга байшиндаа хөрөнгө зарах шаардлагатай байна. Ашигт малтмалаас орж ирж байгаа баялагыг үрчихгүй үржүүлэх л хэрэгтэй. Ашигт малтмал дандаа ашигтай бизнес биш шүү дээ. Эдийн засаг унаа л бол металлуудынх нь үнэ нь унана. Тэгэхээр зарим нэг уурхай ашиггүй мөртлөө ажиллана гэсэн үг. Ийм маягаар байвал хэцүү байдалд орно. Үүний эсрэг тэнцвэрийн сан байгуулж, ашигт малтмалын үнийн хэлбэлзлэлийн даатгал гаргамаар байна. Бас янз бүрийн ашигт малтмалаас бусад салбарыг дэмжиж хөрөнгийн эх үүсвэрийг нь энэ мөнгөнөөсөө цуглуулвал алсын бодлоготой юм болов уу. Үүнийг манай төрийнхөн бүгдээрээ л мэдэж байгаа, би шинэ юм ярьж байгаа юм биш.
-Та ер нь Монголд хэр олон ирдэг хүн бэ?
-Би энэ жилдээ гурван удаа ирлээ. Өнгөрсөн оны зургадугаар сараас ирж очсоноо тоолвол зургаан удаа ирсэн байна.
-Тэр том банк Монголд хандсан нь манай орны баялгаас гадна, монгол удирдагчийн сэтгэл байсан болов уу гэж бодогдлоо?
-Аль аль нь байгаа. Мэдээж хэрэг би монгол хүн учраас Монголын хөгжил дэвшилд ямар нэг хэмжээний нэмэртэй баймаар байдаг. Нэмэртэй нөлөөтэй байхын тулд хөрөнгө, эрх мэдэлтэй байх хэрэгтэй. Тэгэхээр зах зээлийн системтэй байгаа юм чинь сайн ажиллавал энэ бүхнийг бүтээж хийж чадна. Би хоёр зүйлийг бүтээхийг хүсч бодож явдаг юм.
-Юу билээ?
-Би үнэхээр Монголын эдийн засагт нэмэр нөлөө болохыг хүсдэг. Үүнийг ямар зарчмаар болгоно гэхээр эдийн засгийн үүднээс ашигтай үйл ажиллагаа хийнэ. Энэ нь зөвхөн надад, манай компанид ашигтай биш, Монголд, Монголын компаниудад бас ашигтай. Монголд санхүүжилт гэхээр банкны зээл л байна шүү дээ. Өөр санхүүжилтын гарц маш муу. Тэгэхээр айхтар өндөр банкны хүүтэй өрсөлдөхөөр шинэ санхүүжилтийн гарцыг гаргахыг хүсч байна. Би үүнийг хийгээд, манай банк мөнгөө өсгөж аваад, би бонусаа аваад явахад үр ашиг нь Монголын эдийн засагт бас гарна.
-Та хийсэн ажлынхаа хэрээр цалинждаг юм уу. Хүний түрийвч рүү өнгийсөн бүдүүлэг асуулт ч том гүрний, том банкны, том албан тушаалтны цалин сонин байна?
-Би голдуу мөнгөө бонусаар хийдэг. Тэгэхээр заавалчгүй амжилттай санхүүжилтийн юм уу, зөвлөгөөний хэлэлцээр хийх хэрэгтэй. Ингэж байж гайгүй мөнгө олдог.
-Гадаадын томоохон төслийн байгууллагууд танайд төслийн уралдаан зарлахаар олигтой төсөл ирэхгүй юм аа, тийм болохоор гаднын төслийг шалгаруулахаас өөр аргагүй болох юм гэдэг. Танайх зээл өгөх төслийн уралдаан зарласан, үр дүн нь хэр байна. Итгээд зээл өгч болмоор юм байна уу?
-Зарим нэг маш сайн хийсэн төслүүд харлаа. Үүнээс олон төсөл материалаа сайн бүрдүүлээгүй байна. Би ингээд л хүн амьтантай уулзаад, семинар хүртэл хийгээд байгаа нь анхнаасаа чанартай хариуцлагатай байгаасай гэсэн л юм шүү дээ. Цаг хугацаа туршлагын л асуудал. Одоогийн айхтар хөгжсөн орнууд нэг үедээ Монгол шиг л байсан байж таараа. XIX зуунд Америкт алт руу бүгдээрээ хошуураад айхтар замбараагүй байсан. Одоогийн Торонтогийн Venture бирж дээр үед ихэвчлэн залилан луйвар явдаг газар байсан шүү дээ. Манай ашигт малтмал уул уурхайн салбар хувийн хэвшлийн үүднээс 20-хон жилийн настай, иймэрхүү чадах, чадахгүй юм байх нь зайлшгүй. Одоогийн өндөр хөгжлийн үр дүнд үүнийг хөгжүүлэхэд хэдэн арван жил орохгүй, хэдхэн жилийн дотор монголчууд хөгжинө гэж би бодож байна.
-Гэрэл гэгээтэй л санагдаад байгаа юм аа даа, танд бол?
-Гэгээтэй. Манайхан чинь юм сурахдаа маш сайн. Юмыг зөвхөн ном уншаад ч юм уу, сургуульд сураад сурахгүй. Мэдлэг мэдээлэл бусад хүмүүст яаж дамждаг вэ гэхээр нэг юмаа олон удаа хийсэн хүн хийгээгүй хүмүүстээ дамжуулснаар дамждаг юм. Тэр зөвлөгөө авч байгаа хүмүүс нь дагаад сурна. Монголд юу дутагдаж байна гэхээр үүнийг хийж үзсэн жишээ нь ашигт малтмал уул уурхайн компаниудыг санхүүжүүлж байгаа олон төсөл дээр ажиллаж байсан, монголоороо харьцдаг, зөвлөгөө өгдөг хүмүүс нь дутагдаад байгаа юм. Ийм зөвлөгөө өгөх сувгууд нь ихсээд ирэхээр энэ салбарынхны чадвар үсэрхий хэмжээнд очно. Үржигдээд л явна гэсэн үг.
-Танд Монголдоо суурин ажиллаж амьдрах бодол бий юү?
-Өмнөх хариулттай холбогдох нь. Би дөнгөж сургуулиа төгсөөд монголдоо ирж ажилласан бол өнөөдөр гайгүй амжилттай бизнесмэн болсон байж магад. Үгүй ч байж магад. Баталгаатай юу болохгүй байсан бэ гэвэл одоо ажиллаж байгаа шиг ээ Монголыг гаднын хөрөнгө, технологи, мэдлэгтэй холбох гүүр болох ажлыг хийх туршлагтай байхгүй байсан. Би Америкт үлдээд 12 жил ажиллалаа. Яг тэр санхүүгийн бирж, санхүүгийн орчинд ажилласан маань Монголд 12 жил ажилласан бизнесмэн байхаас илүү нэмэртэй хүн болгосон байж магад гэж бодож байгаа юм. Мундаг хүн болсондоо биш, гол нь ийм хүмүүс монголд цөөхөн байгаа. Над шиг хаа нэгтээ ажиллаж байгаа хүмүүс хэзээ нэгэн цагт Монголд ирээд ажилладаг ч юм уу, нааш цаашаа гүүр болж ажиллах нь маш чухал. Яагаад гэхээр тэд ямар нэгэн байдлаар монголыг гаднын зах зээлтэй монголчуудад ойлгогдох маягаар холбож өгч байгаа юм. Манайд чинь гаднын хүмүүс ирээд баахан юм ярьчихаад явдаг шүү дээ. Бүрэн ойлголцохгүй л дээ. Нэгдүгээрт гаднын хүн Монголын байдлыг сайн ойлгохгүй, монголчууд бас тэр хүний хэлийг бүрэн дүүрэн ойлгохгүй. Хэчнээн англиар сайн ярьдаг ч мэдэхгүй юм байж л таараа. Би зөв шийдвэр гаргаад зөв юм сураад, зөв туршлага болоод яг одоогийн Монголын байдалд нэмэр нөлөө болох нь энд ажиллахаас илүү ач холбогдолтой гэж бодож байгаа.
-Ер нь цаашид Монголд амьдрах бодол байна уу?
-Яах вэ бодож л байгаа. Сая хэлсэнчлэн, нааш цаашаагаа ирж очин байвал зүгээр юм уу гэж бодож байгаа.
-Удаан хугацаагаар эх орноосоо холдоод эргээд ирэхэд Монгол маань өөрчлөгдсөн байх юм уу. Байнгын амьдарч байгаа бид чинь уруудаад, дэвшээд байгааг нь тийм сайн анзаарахгүй юм байна шүү?
-Хөгжсөн байлгүй яах вэ. Дотор нь байгаа болохоор өөрчлөгдөж байгааг нь мэдэхгүй байхгүй юу. Намайг багад Улаанбаатарын замаар хааяа л машин нөгрөдгө, тэр нь аль нэгэн даргын машин байдаг байсан. Зам гарахад бараг хоёр тийшээ харах шаардлагагүй. Одоо харахгүй юу, гудамжаар дүүрэн машин.
-Боож үхмээр их машин байгаа биз?
-Ёстой тийм. 1990-ээд онд ерөнхийдөө жаахан ямбийнууд явдаг байсан. Одоо бол хүн болгон гайгүй юм унасан явж байна. Ингээд бодоход амьдралын төвшин дээшлээд л байна. Зарим нэгэн ядуугаараа үлдсэн хүмүүс байгаа л байх. Гэхдээ дунд ангийн амьдрал дээшилж байна. Барилга байшин, ресторан үйлчилгээг харахгүй юу. Дээр үед Баянголд дугаарлаж, дугаарлаж ордог байсан бол одоо ресторанаас их юм алга. Янз бүрийн амьдралын сонголт айхтар болж.
-Ер нь таны цагийн хувиар хэр шахуу вэ. Өглөөнөөс үдэш хүртэлх цагийн ерөнхий зохион байгуулалтыг яривал залуучуудад үлгэр дууриал болох юм болов уу?
-Миний хийдэг ажил их цаг авдаг хүнд ажил. Би одоо л гэхэд бүтэн сар шөнийн дөрвөн цагийн нойртой явж байна. Яагаад гэхээр Монголын семинартаа бэлдлээ, Нью-Йоркоос Монгол 12 цагийн зөрүүтэй. Тэрнээс гадна Америк, Европ түншүүдтэйгээ харилцахын тулд цагийн зөрүүнээс болж шөнө ажлаа хийх хэрэгтэй болоод байгаа юм. Англи тав, Швейцарь долоон цагийн зөрүүтэй болохоор ажлаа амжуулахын тулд нойр хоолгүй явж байгаа. Гэхдээ дандаа ингэж явна гэж юу байх вэ. Би ерөнхийдөө өглөө зургаан цагийн үед босоод найман цаг гэхэд ажилдаа очсон байдаг. Өдрөөсөө шалтгаалаад орой биеийн тамираар хичээллэх сонирхолтой. Гэртээ зургаа долоо, хааяа найм ес гэж очдог. Хоолоо идчихээд шөнө нь дахиад утсаар ярина. Blackberry гэж сайхан юм байна. Байнга холбоотой, байнга и-мэйл ирээ гэж мэдэгдэнэ. Хүн гучин хэдэн нас дотроо л юм хийхгүй бол амжихгүй. Хамгийн их энергитэй, гайгүй туршлагатай болсон үе шүү дээ.
-Та гэр бүлээ танилцуулж болох уу?
-Би хувийн юм нэг их яримааргүй байна аа. Мэргэжлээ л ярья.
-Ингэж асуудаг нь таныг хаанахын эхнэр авсан юм бол оо л гэж тандаж буй хэрэг?
-/инээв/. Хоёулаа өөр юм ярья.
-Та хөдөө явж байсан биз дээ?
-Монголчуудын сайд дарга нь ч бай, ерөнхийлөгч нь ч бай хөдөө хамаатангүй хүн байхгүй шүү дээ. Бага байхад Хөвсгөл руу их явдаг байсан. Монгол гэрт байж үзсэн. Гэхдээ айхтар морь унаад л мал малласан юм байхгүй л дээ.
-Залуус аа ингээрэй, тэгдэг юм байна лээ шүү гэж одоогийн туршлагадаа үндэслээд зөвлөхөд та юу хэлэх вэ. Дэлхийн боловсрол эзэмшсэн хүн байна даа?
-Хүн амжилтад хүрье гэвэл ямар нэгэн юманд маш сайн байх хэрэгтэй. Заримдаа аз тохиолдоод гэнэт их мөнгөтэй болдог тохиолдол байж болно л доо. Гэхдээ өөрөө өөртөө бахархалтай, өөрийгөө гайгүй явж байна даа гэж бодотлоо амжилтад хүрье гэвэл ямар нэгэн юманд маш сайн болж байж хүрнэ. Ямар нэгэн юманд маш сайн болно гэдэг маш олон цагийг түүндээ зарцуулахыг шаардана. Хүн авьяастай байж болно, аз тохиогоод ч юм уу, аавынхаа дэмжлэгтэйгээр том сургуульд орж болно. Энэ бол мэдээж хэрэх сайн гарцын аз. Сайн гарцтай бол хөгжиж дэвжихэд амархан. Гэхдээ сайн гарцтай байлаа гээд хүн өөрөө хөдөлмөрлөхгүй юм бол дундаж хэвэндээ л байгаад байна.
-Та ямар нэгэн юманд сайн гэлээ шүү дээ. Таны хувьд юунд хамгийн сайн бэ?
-Би энэ мэргэжилдээ гайгүй гэж өөрийгөө дүгнэдэг юм. Ямар нэгэн хэмжээнд ажлаа аваад явж байгаа. Америкийн Malcolm Gladwell гэдэг зохиолчийн “Outliers” гэдэг ном байдаг юм. Монголоор орчуулбал “Дунджаас маш сайн” гэсэн гарчигтай юм уу даа. Тэр ном дээр дэлхийн ямар нэгэн салбарт амжилтад хүрсэн хүмүүсийн түүхийг судласан байдаг л даа. Гольфийн Тайгер Вүүдс, Билл Гейтс гээд амжилтад хүрсэн хүмүүсийн түүхийг. Тэгэхэд ухаж олсон зүйл нь энэ хүмүүс ажлаа эхлэхдээ нэгдүгээрт цаг үеэ олсон байгаа юм. Цаг үеэ олоод цаг үед хэрэгтэй юм хийсэн байж. Өшөө бас тэр зүйлдээ яаж сайн болсон бэ гэхээр дунджаар тэр зүйлээ арван мянган цаг хийж мастер болсон байсан. Ямар нэгэн юманд маш сайн болъё гэвэл арван мянган цаг хийх нь байна шүү дээ. Өөрийгөө гайгүй байж магадгүй гэж хэлээд байгаа маань миний хийж байгаа ажилд Монголын энэ түүхэн мөч аз нь таараад тохирсон байж магадгүй. Хоёрдугаарт би энэ арван мянган цагийн нэлээдийг хийсэн юм шиг байгаа юм. Дундаж оюун ухаантай хүн байлаа ч тэр арван мянган цагийг гүйцээвэл гайгүй болох юм билээ.
-Таны хобби юу бол оо?
-Би Бразилын Жю-жицу гэж бөх барилддаг юм. Жүдотой адилхан. Газар дээр янз бүрийн мэх, боолт хийж хождог.
-Монгол бөх танд хэр санагддаг вэ, үзэх үү?
-Үзнэ ээ. Монгол бөх босоо бөх дотроо үнэхээр гарамгай бөх. Тийм ч учраас манайхан сүмогоор асуудалгүй амжилт гаргаж байна.
-Монголчууд залуусаа дэмждэггүй. Тан шиг олон чадварлаг залуус гадаадад ажиллаж хөрөнгө оруулалт хийж байна гэж ярьдаг. Монголдоо ажиллая гээд ирэхэд нь хамаатныхаа нэг “усан толгойг” авчихаад орон тоо байхгүй ээ гээд сууж байдаг гэдэг. Танд иймэрхүү юм анзаарагдсан болов уу?
-Зах зээлийн системээр ажиллаж байгаа эдийн засаг учраас цаашдаа гайгүй болно байх. Жишээлбэл би жижигхэн алтны уурхайн компанийн эзэн гээд бодъё. Анхны шатандаа хамаатнуудаа авъя. Алтаа ухмаар байдаг, нөгөөдүүл нь архи уугаад ч юм уу, ажил хийдүүлээд явбал ганц хоёр удаад шатна шүү дээ. Тэгэхээр ингэж болохгүй юм байна аа, арай олигтой үүнийг хийж үзсэн туршлагатай, нэр хүндтэй, гаднын ертөнцтэй холбоотой орос англиар ярьдаг хүн хэрэгтэй юм байна гэдгийг мэдрэнэ шүү дээ. Эдийн засаг хөгжихөөр нааштай үр дагаврууд гарч иймэрхүү жижиг сажиг асуудал цэгцэрнэ байх аа.
-Таны ширээний ном ямар ном бол?
-Ширээний ном гэхээр юу гэсэн үг вэ.
-Унших дуртай ном?
-Би байнга л ном уншдаг шүү дээ.
-Бид унших дуртай, хэд ч уншсан уйддаггүй номоо ширээний ном гэдэг шүү дээ?
-Аан. Тэгвэл би нэг номыг бараг гучин хэдэн удаа уншсан байх. Багадаа орос хэлээр уншиж байсан. Швекийн тухай ном байдаг юм.
-“Эрэлхэг цэрэг Швек” үү?
-Швекийг би дэлхийн хамгийн инээдэмтэй ном гэж боддог юм.
-Монгол, Америкийн амьдралын хэмнэл хэр зөрүүтэй байна?
-Тэс өөр. Яагаад гэхээр Монгол шилжилтийн үедээ яваа болохоор хүн болгон одоо л нэг юм хийхгүй бол болохгүй нь гэсэн байдлаар ажиллаж байна. Зарим нэг нь болохгүй юм байна гээд архи дарсанд орсон ч юм уу нийгмийн доод давхарга болоод явж байгаа л байх. Монголчуудын олонхи нь шилжилтийн үед боломж гардаг юм байна гэдгийг мэдрээд олонхи нь бизнес үүсгээд үнэхээр айхтар сэтгэж байна. Хөгжсөн оронд бол хөгжлийн хэмнэлд ороод тайвширсан хүмүүс байгаа юм. Өглөөний есөн цагаас оройн таван цаг болтол ажилдаа явдаг. Гэртээ ирээд телевизээ үзээд суудаг. Ийм ерөнхий байдал Америкт ноёлсон. Харин Монголд ямар нэгэн бизнес аж ахуй эрхэлж байгаа хүмүүс 24 цагийн ажилтай байна. Амьдралын хурд Монголд өндөр. Тиймдээ ч сонирхолтой. Бас эрсдэл ихтэй, сэтгэл хөдөлмөөр. Америкт гэхэд дундаж муж нэг хэвийн. Нэг их айхтар доошоо орж, дээшээ гарсан огцом өөрчлөлт байхгүй.
-Та юу мөрөөддөг вэ?
-Олон л юм мөрөөднө. Миний мөрөөддөг юмны нэг нь Монгол хүний үүднээс ийм уужим нутагтай, ийм элбэг баялагтай нутаг дэлхийн хамгийн сайн хүмүүсээ халамжилдаг хүндээ ноогддог сайн орлоготой, ядууралгүй газар байгаасай л гэж мөрөөддөг. Тийм байдлыг үзэх юмсан.
-Монголоосоо удаан холдсон хүмүүс нисэх буудал дээр буусан сэтгэгдлээ хүчтэй илэрхийлдэг. Утаатай ч гэсэн Улаанбаатар минь гээд л. Таны хувьд ямар нэгэн сэтгэгдэл төрдөг үү?
-Хүний эх орон, хүний л эх орон шүү дээ. Америк арай ондоо. Яагаад гэхээр цагаачийн орон. Буруу байж магадгүй ч энэ миний бодол. Хэрэв би Монголоос өөр оронд амьдаръя гэвэл Америк Канад гэсэн хэдхэн оронд амьдарна. Яагаад гэхээр цагаачдын орон. Бүгдээрээ л гаднын хүмүүс болохоор хэн нь хэнээ гадуурхах билээ. Ялгагдахгүй болохоор тэр нийгэмдээ хэний ч эсрэг өрсөлдөөд амжилтад хүрч болно. Бүрэн шингэж болно. Иймэрхүү байдлаар амдаръя гэвэл Европт, Японд бол гадуурхуулна.
-Таны ярианд жаахан аялга байна аа?
-Би аялгагүй л гэж боддог шүү дээ. Гайгүй монголоор ярьдаг. Зарим мэргэжлийн нэр томъёон дээр будилдаг, үүнийг би бүрэн хүлээн зөвшөөрнө. Америкт Монголоор яриад байх хүн бараг байхгүй. Би 16 жил Америкт амьдарсан байна. Би хэнтэй ярьж байгаагаасаа шалтгаалаад тэр хэлээрээ боддог. Англиар ярьвал англиар, монголоор бол монголоор, оросоор бол оросоор боддог. Америкт байж байгаад Монголд ирэхэд эхний хэд хоног хэцүү байдаг юм. Монголоор бодох нь жаахан удаан. Монголоос буцахаар англи хэлээр эхний хэдэн өдөр сонин яриад байдаг.
-Та юунд зорьж амьдарч байна вэ?
-Хувийн зорилго гэвэл эх эцгээс төрсөн ямар авьяас, потенциал байдаг юм тэрнийгээ бүрэн ашиглах. Ийм л байна. Одоо хоёулаа өндөрлөх үү.
-Тэгье дээ, таны цаг давчуу байгаа байх. Та хэзээ ниснэ гэлээ?
-Маргааш. Гэхдээ Америк явахгүй Гонгконгт хэд хоноод буцна.